Өрөөбүт уоспутун өһүлэн, хоммут уоспутун хоҥнорон...

Саха норуота былыр суруга суох этэ. Ол эрээри, норуот бэйэтин олорон ааспыт оло5ун, үөрүүтүн-хомолтотун, ба5арар ба5атын, бастын чулуу дьоннорун тустарынан уус-уран тылынан хоһуйан, ойуулаан көрдөрөргө дьулуһара. Норуот үгүс үйэлэр усталарыгар аата-ахсаана биллибэт элбэх ырыалары-тойуктары, таабырыннары, чабыр5ахтары, олонхолору остуоруйалары айбыта. Норуот улуу дьоннорунан, чулуу талааннаахтарынан айыллыбыт айымньылар, дьон-норуот оло5ун, өйүн-санаатын таба кэтээн, диринник көрдөрөн, норуот кытаанах дьүүлүн тулуйан, үйэлэр усталарыгар сүтэн симэлийэн хаалбакка, норуотунан чочуллан, тупсарыллан биһиги күннэрбитигэр диэри тиийэн кэлбиттэр.

Норуот айымньыта ураты күүстээх, санаа көтө5үүлээх. Төһө да ыарахан олохтоох буоллар, айымньыларыгар санаа түһүүтэ, мунчаарыы көстүбэт. Хата, кэрэ кэскил, үтүө санаа өрөгөйдүүрүгэр эрэл көстөр.

Өбүгэлэрбит кыһын устата тон-чэн кырыалаах бала5антан быкпакка чункуйан олордохторуна, улуу олонхоһут ааны аһан киирдэ5инэ, дьиэ иһэ сырдаабыкка дылы буолара. Көмүлүөк оһохторун тигинэччи оттон, олонхоһутарын үс түүннээх күну мэлдьи олонхолотон, күннэрин-дьылларын барыыллара эбит.

Аҕыйах сыл анараа өттүгэр олоҥхолуур үгэс сүтэ быһыытыйан, олоҥхо кэмэ ааста диэн санаа үөскээбитэ. Билигин олоҥхобут иккистээн тыын ылан кинигэҕэ бэчээттэнэн, үгэс буолбут ньыманы тутуһан биирдиилээн уонна бөлөҕүнэн толоруллан, театрдарга спектакль, опера буолан туруоруллан дьону үөрдэр буолла. Нэһилиэнньэ киэҥ араҥата ыытыллар үлэни өйүүр. Онон олоҥхо инникитин да сайдар кэскилэ норуот илиитигэр баар диэн эрэнэбит. Быйыл хайа да сыллааҕар Олоҥхо күннэрин бэлиэтээһин республикаҕа таһымнаахтык, киэҥ эйгэни хабан, дириҥ ис хоһоонноох тэрээһиннэр ыытылыннылар. Олоҥхо декадатын чэрчитинэн сэтинньи 11-тэн 16-гар дылы Эдьээн орто оскуолатыгар «Өрөөбүт уоспутун өһүлэн, хоммут уоспутун хоҥнорон...» диэн саха тылын уонна литературатын нэдиэлэтэ буолан ааста.

Бу нэдиэлэзэ буойун буойун суруйааччы Тимофей Сметанин тереебутэ 100 сылыгар презентациянан олозун, айар улэтин кэпсээтибит. Квест-оонньууну оскуола библиотекаря Анна Константиновна тэрийэн ыытта. Алын кылаас озолорун ус тэн хамаандаза араартаан, Сметанин айымньыларыттан араас сорудахтары толорторто. Озолор сонун тэрээьиннэ тиритэ-хорута улэлээтилэр, билиилэрин ханаттылар.

«Саха Сирэ – уус дойдута» диэн мээнэҕэ этиллибэт. Онно сигэнэн ый устата оскуола хас биирдии озото тереппутунээн «Чороон» онордулар. Бэртээхэй оноьуктары керен серу диэн сехтубут. Манна вышивка, тиэстэ, глина, пластилин, озуруо, тирии,тимэх, папье-маше, мас, кумаазы, пластмасс… киьи аазан сиппэт элбэх фантазиялаах улэлэр оноьуллубуттар. Толкуйдаан баран бу оноьуктары кыайыы 75 убулуейдээх сылыгар 75 чороону онорон быыстапка тэрийииьикпин диэн санааза кэллим. Кыттыбыт озолорго сертификат, грамота туттартаатыбыт. Курэхтэьии тумугунэн 1 миэстэни ыллылар - Кристиан Винокуров(мас), Адамова Алена(папье-маше),Вика Винокурова(озуруо), Дарьян Нестеров (выжигание); 2 миэстэни – Саша Бобровскай (мас), Нарыйаана Винокурова(глина),Кристина Атласова(сап) , Дана Неустроева(аппликация); 3 миэстэни- Данил Иванов(папье-маше), Мотя Атласова(гипс), Алдаана Винокурова(глина), Лаврентий Трофимов (уруьуй).Озолор тереппуттэринээн чочуйан оҥорбут, илиилэрин сылааһынан бигээбит чыпчаал айымньыларын кэриэн ымыйалары, алгыстаах айах чорооннору кэрэхсии көрдубут, махтал бастыҥа анаатыбыт, чороон саха дьонугар үйэлэр тухары утахпытын ханнарбыт, Аар Айыыларга ыһыах ыһар алгыстаах мааны иһиппит буоларын итэзэйдибит.

Олонхо- сырдык уонна харана күүстэр күрэстэһиилэрин, дьоллоох-соргулаах олох түстэнэрин туһунан уус-уран айымньы. Бу- саха норуотун тылынан поэтическэй пааматынньыга, оло5ун энциклопедията.

Олонхо Аан дойдуга билиннэ уонна сыаналанна. Онон саха киһитэ бары олонхону билиэхтээх, то5о диэтэххэ, олонхо5о норуот тылын баайа, биһиги өбугэлэрбит олоххо аналлара, сыһыаннара уонна оло5у билиилэрэ барыта мунньулла сылдьар.

Олонхо кунугэр аналлаах тэрээһини көҕүлээн, иилээн-саҕалаан ыытарбытыгар биир дойдулаахпыт олонхоьут, норуот ырыаьыта Валентин Исаков дьоһуннаах субэ-ама биэрэн туран, бэйэтин «Эрчимэн Бэргэн» олонхотун тылын ыыппыта, теьуу куус буолла.

Оскуолабыт талааннаах озолорун түмэ тардан, олоҥхону толорууга бастакы хардыыны оҥорон, истээччилэри олоҥхо умсулҕаннаах эйгэтигэр киллэрэн, умнуллубат түгэни бэлэхтээтибит. Олоҥхону сэҥээрэн элбэх киһи истэ кэлбитин үөрэ көрдүбүт. В.Г. Исаков «Эрбэхчэй Бэргэн» олоҥхотун персонажтарынан үллэстэн, кылгас кэмҥэ бэрткэ бэлэмнэнэн, дьон сыанабылыгар таһаардыбыт. Саҥа саҕалааһын диэтэххэ киһини кэрэхсэтэр толоруу буолла. Олонхо сазаланыытыгар «Кэнчээри» уьуйаан озолоро оьуор ункуутун (сал. С.И.Винокурова) ере кетезуллуулээхтик толорууларынан сазаланна. Олоҥхо персонажтарын кэпсэтиилэрин араас куолаһынан тэтимин бэрткэ тутан сэргэхтик толордулар. Олоҥхону толорооччуларбыт бары даҕаны талааннаах озолор буоллулар. Ол курдук, олоҥхоһут оруолун 5-6-7 кылаас уерэнээччилэрэ солбуйса сылдьан, киһи иһиттэр истэ олоруох курдук, олоҥхо кэпсээнин тэтимин тутан, ыллаан-туойан көрөөччүлэр биһирэбиллэрин ыллылар. Олоҥхо сүрүн геройун Эрбэхчэй Бэргэн оруолун удьуор талааннаах толорооччу Стас Атласов дьоһуннанан туран, табыллан толордо. Саха Саарын Тойону Данил Иванов киэҥ дэлэгэй куолаһынан толорон дьон сэҥээриитин ылла. Сабыйа Баай Хотуну Сайыына Местникова, лоп бааччы холку куолаһынан, танаьынан-сабынан да барсар гына оностон, бэркэ толордо. Айыы бухатыырын атын ырыатын Кирилл Винокуров, ункуулээн ыла-ыла, кыайа-хото толордо. Симэхсин эмээхсини Алина Атласова араастаан куолаьын уларытан, аргыый наллаан хамнанан, артыыстаан толордо. Тырым Тыргылла Куо оруолун кыра эрдэзинээзитигэр Милана Попова, онтон улааппытын кэннэ Валерия Миронова толорбута истэргэ олус үчүгэйэ. Абааһы кыыһа Аптаах айах Аабый Куо оруолун Майя Васильева турукка киирэн олорон, часкыйан ыла-ыла, бэрт сэргэхтик толорон, абааһы кыыһын уратытын көрдөрдө. Тиҥсирики Тимирдээн оруолун Костя Тимофеев, уьуун-уьун тылы уерэтэн, араастаан туттан-хаптан табыллан толордо. Кыталык уобараьын ункуулээн, кэрэ-нарын куолаьынан ыллаан Арина Борисова сэргэхситтэ.

Олонхо устатыгар абааьылар, кыталыктар, аттар ункуулэрэ киирэн киэргэттилэр. Тумугэр, орто дойдуга дьон-сэргэ тардыстар сырдык ырата, ба5а санаата туолуутун кердеруугэ оьуохай таьаарааччыларбыт Данил Иванов, Дьулуур Егоров киэн, чуор куоластарынан киэргэттилэр.

Маннык удьуор талааннаах озолору таба тайанан, бөлөх тэринэн олоҥхону толоруунан дьарыктанаммыппытыгар теьуу куус, драм. Куруьуок салайааччыта, учуутал- Снежана Юрьевна Винокурова, тереппуттэр, учууталлар буоллулар. Олоҥхону толорууга ылсыһар дьоҥҥо кылаабынайа баҕа, дьулуур уонна болҕомто наада эбит. Бары даҕаны утумнаахтык дьарыктаннахтарына олоҥхону толорор кыахтаахтарын көрдөрдүлэр, соҕотоҕун да толорууга уһуйуллан тахсыахтарын сөп озолор бааллар эбит диэн санааны үөскээтэ. Олоҥхо эйгэтин үөскэтиигэ кэскиллээх үлэ саҕаламмыт диэн тереппуттэр үөрэ бэлиэтээтилэр. Олоҕурбут ньыманан олоҥхону толоруу үгэстэрин тарҕатар, олоҥхо эйгэтин кэҥэтэр сыаллаах тэриллибит олоҥхо түһүлгэтэ бэрт тэрээһиннээхтик түмүктэннэ, үтүө өйдөбүлү хаалларда, кыттааччыларга өйдөбүнньүк туоьу суруктары туттардыбыт. Бу ыйы быьа тохтоло суох бэлэмнэниини озолор олус себулээбиттэрин эттилэр, кыттааччылар да, көрөөччүлэр да бары дуоһуйан тарҕастылар.

Онон саха тылын нэдиэлэтэ тумуктэннэ. О5олор саха тылынан саңара, үөрэнэ сылдьалларыттан киэн туттуннулар, төрөөбүт тылын билэр эрэ киhи үүнэр-сайдар, атын омук тылын баhылыыр, үөрэ5и, билиини киэңник, анаарыылаахтык иңэринэр. Төрөөбүт тылы харыстыы, байыта сылдьыахтаахтарын, саңарар тылларыгар бол5омто уура үөрэниэхтээхтэрин ейдеетулэр.

Онон, киһи аймах кэтит кэскилин чэчирин оҥкуллуур, сириэдитэр ийэ тылбыт саамал кымыстыы кыынньан, буспут дьэдьэннии минньийэн, мутукча сытынан дыргыйан дьоҕургутун уһугуннардын, куккутун-сүргүтүн бөҕөргөттүн, саргыгытын салайдын!

Сэргээн истибиттэргэ, тулуйан аахпыттарга барҕа махтал!